Metode ASWJ Asha‘irah dalam Mendepani Isu Mutashābihāt

Secara umumnya, nas-nas yang terkandung dalam al-Qur’an atau Hadith terdiri daripada dua jenis iaitu; muḥkamāt dan mutashābihāt. Menurut majoriti ulama, nas al-Qur’an dan Hadith yang zahirnya sama dengan sifat makhluk seperti yad (tangan), istiwa (bersemayam), wajh (wajah), ‘ayn (mata) dan sebagainya, tetapi dinisbahkan kepada Allah SWT, adalah termasuk dalam pengertian mutashābihāt. Pun begitu, Ibn Taymiyyah didapati tidak sependapat dengan majoriti  ulama dalam perkara ini dan beliau berpendirian bahawa sifat tersebut adalah berbentuk muḥkamat. 

Menelusuri isu ini, melalui sorotan literatur membuktikan bahawa terdapat tiga kumpulan utama dalam menangani perihal nas sifat mutashābihāt; kumpulan pertama  ialah  ASWJ,  kumpulan  kedua  ialah  Mushabbihah atau Mujassimah dan kumpulan ketiga ialah Mu’tazilah atau Mu’attilah. Aliran arus perdana yang mendokong gagasan pemikiran ASWJ menerima pendekatan Khalaf yang berkesinambungan dengan pendekatan Salaf. Perbezaan pendekatan kedua-duanya merujuk kepada firman Allah SWT yang bermaksud: Dan tiada siapa yang mengetahui takwil (mutashābihāt) melainkan  Allah dan orang-orang yang pakar tentangnya. Menurut al-Suyuti, sebahagian ulama berpendapat huruf (waw) dalam ayat di atas adalah huruf penghubung (waw ‘aṭaf) antara makna sebelum dan selepasnya. Maka ayat tersebut difahami; Allah SWT dan pakar atau ulama sahaja mengetahui takwil nas-nas sifat mutashābihāt. Manakala sebahagian ahli tafsir pula berpandangan bahawa huruf (waw) berkenaan adalah huruf digunakan dalam permulaan percakapan (waw isti’naf). Maka makna difahami mereka ialah; Allah SWT sahaja yang mengetahui takwil makna nas mutashābihāt tersebut.

Sehubungan itu, terdapat dua metode yang masyhur dalam mentafsirkan nas-nas sifat mutashābihāt. Pertama metode tafwiḍ atau juga disebut sebagai takwil ijmālī, iaitu sikap tidak  melakukan takwilan secara tafsili dan menerima pakai makna umum qaṭ‘ī yang disepakati oleh semua ulama yang terkandung dalam nas-nas sifat mutashābihāt. Dalam waktu sama, metode ini juga menolak sebarang makna kekurangan bagi Allah SWT termasuk menafikan sebarang bentuk tashbih dan tajsim dengan makhluk-Nya.  Metode   ini   dikatakan   banyak   dipraktik oleh golongan Salaf kerana menurut mereka sesuatu makna khusus yang dipadankan kepada nas sifat mutashābihāt, adalah hanya bersifat sangkaan (ẓannī). Sedangkan sebahagian nas sifat mutashābihāt terdiri daripada persoalan akidah yang memerlukan makna yang pasti (qaṭ‘ī). Metode kedua iaitu takwil atau dikenali juga takwil tafṣilī, dipercayai banyak digunakan oleh golongan Khalaf. Mereka beranggapan nas sifat mutashābihāt harus dijelaskan maknanya kerana nas-nas tersebut boleh mendatangkan kekeliruan kepada masyarakat awam, di samping memahami makna literalnya akan membawa kepada pengertian menjisimkan Allah SWT seperti makhluk-Nya. Alasan tersebut menjadikan majoriti ulama Khalaf mengharuskan takwil mutashābihāt sesuai dengan makna yang disifatkan Allah SWT. Mereka berdalilkan sebuah Hadith yang menyatakan bahawa Rasulullah SAW mendoakan Ibn ‘Abbās RA supaya diajarkan ilmu takwil yang menunjukkan bahawa kefahaman tentang ilmu takwil adalah suatu perkara yang dikurniakan oleh Allah SWT kepada para hamba-Nya dan bukan suatu tegahan. Menurut al-Qaraḍāwī, kedua-dua aliran iaitu Salaf dan Khalaf telah bersepakat tentang keharusan melakukan takwilan terhadap nas-nas sifat mutashābihāt. Perbezaan di antara mereka hanyalah terbatas berkaitan kefahaman Khalaf dalam mengemukakan pengertian takwil sebagai memalingkan lafaz zahir. 

Selain daripada hal tersebut, Salaf dan Khalaf telah bersepakat dalam tiga perkara   utama   iaitu;  

i)  Kedua-dua   aliran   bersepakat tentang kesucian (tanzih) zat Allah SWT daripada segala penyerupaan atau persamaan dengan makhluk-Nya,

ii) Kedua-dua aliran bersepakat bahawa pengertian literal lafaz-lafaz mutashābihāt bukan pengertian sebenar dikehendaki, 

iii) Kedua-dua aliran bersepakat menyatakan lafaz-lafaz tersebut hanya digunakan untuk menjelaskan persoalan dalaman hati dan tanggapan fikiran bahasa manusia. Berdasarkan kesepakatan tersebut, ulama ASWJ menjelaskan bahawa metode Salaf adalah lebih selamat dan metode Khalaf pula adalah lebih bijaksana.

Manakala kumpulan kedua adalah aliran bidaah Mushabbihah atau Mujassimah, iaitu suatu fahaman yang terkenal dengan menyamakan atau menyerupakan Allah SWT dengan pelbagai  sifat makhluk, seperti menyatakan Allah SWT itu mempunyai tangan, kaki, wajah, mata dan seumpamanya. Mereka memahami nas-nas sifat mutashābihāt menggunakan makna hakikat dan literal semata-mata tanpa melakukan sebarang pentakwilan dengan menyatakan takwilan akan mengurangkan serta menafikan sifat Allah SWT. Bahkan Hashawiyyah di antara kelompok ahli Hadith yang didapati terpengaruh dengan fahaman ini. Pun begitu, mereka sering berselindung di sebalik nama Salaf dalam membenarkan dakwaan mereka. Bahkan, Hashawiyyah lantang menyatakan bahawa kefahaman mereka tentang nas-nas sifat mutashābihāt melalui pendekatan tashbih Mushabbihah atau tajsim Mujassimah merupakan metode para Salaf.

Manakala kumpulan ketiga iaitu Mu’tazilah dikenali sebagai Mu’attilah yang mengingkari dan menafikan sifat khabariyyah bagi Allah SWT dengan cara mentakwilkan pelbagai sifat Allah SWT dalam al-Qur’an atau Hadith kepada pengertian lain. Pendekatan  Mu’attilah  ini  jelas  berbeza  dengan  metode  takwil Khalaf kerana takwilan Khalaf bukan suatu bentuk penafian atau pendustaan terhadap sifat-sifat Allah SWT. Sebaliknya ia  menepati kaedah bahasa Arab berdasarkan syarat-syaratnya tanpa mereka menafikan sifat Allah SWT secara mutlak. Pentakwilan Mu’attilah atas sebab pendirian mereka yang berpandangan jika Allah SWT memiliki sifat, maka telah wujud dua perkara qadīm; pertamanya sifat-Nya yang qadīm dan keduanya zat-Nya yang qadīm. Hal ini bercanggah dengan konsep falsafah yang dipegang oleh Mu’tazilah, iaitu kewujudan sesuatu yang qadīm adalah esa dalam semua aspek.

Amat jelas bahawa penolakan takwil terhadap nas sifat mutashābihāt oleh sarjana aliran Wahabi (Salafi) adalah didasari oleh penolakan mereka terhadap majaz dan pemahaman secara zahir atau hakikat. Mereka juga menyatakan bahawa menolak makna zahir merupakan perbuatan ta’til. Pendekatan ini bertentangan dengan ASWJ kerana keberadaan majāz dalam al- Qur’an merupakan perkara yang telah disepakati oleh ulama ASWJ, iaitu sesuai dengan kaedah-kaedah bahasa Arab. Justeru, menafikan majaz dalam pentafsiran al-Qur’an bermaksud menetapkan Allah SWT dengan sifat-sifat kekurangan sebagaimana sifat makhluk-Nya. Malah penafian majāz al-Qur’an juga mewujudkan gejala tajsim dan tashbih terhadap Allah SWT sebagaimana fahaman Mujassimah dan  Mushabbihah.Perkara ini lazimnya dibahaskan pada bahagian tauhid Asmā’ wa al-Ṣifāt dalam pengajian Tauhid Tiga (Merujuk kepada tauhid Rubūbiyyah, tauhid Ulūhiyyah dan tauhid Asmā’ wa al-Ṣifāt)

Sekian...

Sumber:

JURNAL AL-UMMAH 1 ((2019M/1441H)